راهنمای خرید فرش دستباف

فرش دستباف يكى از عمده ترين صنايع دستى ايران به شمار مى آيد. فرش دستباف فرشى است كه عامل انسانى در شکل گیری آن دخالت دارد. فرش دستباف انواع و اقسام مختلفی دارد.

فرش دستباف تنها کف‌پوشی است که بر اثر پا خوردن، نور و شست‌وشو زیبایی‌های آن مضاعف گردیده و هیچ‌گاه چشم‌نوازی خود را از دست نمی‌دهد که این یکی از ویژگی‌های فرش دستباف است. به‌خصوص اگر که فرش دستباف با استفاده از مواد رنگ‌زای طبیعی رنگ شده باشد. فرش دستباف هر چه بیشتر پا بخورد و هرچه بیشتر بماند، ارزش مالی و هنری‌اش بیشتر می‌شود.

در بافت فرش دستباف از  الیاف طبیعی استفاده شده است. به همین دلیل هم در تابستان سرد است و در زمستان گرم، اما فرش ماشینی به خاطر مواد پلاستیکی‌اش این ویژگی را ندارد. به یاد داشته باشید برخی الیاف مصنوعی برای کودکان حساسیت‌برانگیز و برای بیماری‌هایی مانند آسم هم مضر است. اما الیاف طبیعی در فرش دستباف حساسیتی ایجاد نمی‌کنند. فرش دستباف با توجه به استفاده از پشم، ابریشم و پنبه به‌عنوان مواد اولیه در قالی دستباف الکتریسیته‌ی ساکن تولید نمی‌کند. جذابیت دیگر فرش دستباف طرح‌ها و رنگ‌های متنوع و آرامش‌بخش آن هاست که با هر سبک و سلیقه ای متناسب است.

کدام طرح را انتخاب کنم؟

بیشتر ما وقتی به قالی دستباف فکر می‌کنیم، یاد یک قالی با زمینه لاکی_قرمز می‌افتیم که یک گل بزرگ در وسط دارد که نامش «ترنج» است و ۴ لچک (۳ گوش) در چهارگوشه قالی و اطراف آن ترنج هم پر از گل و برگ و اسلیمی است. خیلی‌ها این طرح را تکراری می‌دانند. البته همین طرح لچک و ترنج که برای ما تکراری است یکی از اصیل‌ترین طرح‌های قالی ایران است که در بازارهای جهانی کلی طرفدار دارد.

ولی خب طرح قالی ایرانی فقط لچک ترنج آن‌هم با زمینه لاکی نیست؛ طرح‌های زیاد دیگری هم داریم که بعضی‌هایشان در حال فراموش‌شدن هستند.  نکات زیر در انتخاب طرح مناسب راهنمایی‌تان می‌کند:

• اگر یک قالی ریزبافت و هنری می‌خواهید که کف خانه‌تان را مثل یک باغ گل در فصل اردیبهشت تزئین کند، می‌توانید قالی لچک و ترنج یا «شکارگاه» تبریز، قم و اصفهان را بخرید یا «ریزماهی» خوی و «هزاره هریس» مرند. البته این نوع فرش‌ها گران است.
• اگر دنبال قالی‌هایی با نقوش روستایی و ایلیاتی هستید، می‌توانید طرح‌های «انسان و حیوان»، «گل و مرغ»، «درختی» «درخت و انسان» و «پای شتر» استان‌های فارس، خراسان شمالی، کردستان و گلستان را بخرید. بعضی از این نوع طرح‌ها به دلیل درشت‌بافی، ارزان هم هستند.
• اگر می‌خواهید خانه‌تان با فرش‌های ساده تزئین شود و فضای آرامش‌بخشی را در خانه به‌وجود بیاورید بروید سراغ قالی‌های کویری کرمان و اردکان. زمینه این قالی‌ها مثل طبیعت کویر به رنگ‌های شتری، خاکستری و کرم است. طرح‌های «کف ساده» قالی‌ای که زمینه اطراف لچک و ترنج آن خالی از هر نوع نقشی است؛ «محرمات»، «راه‌راه» و «قاب قرآنی» از همین نوع هستند.
• اگر دنبال طرح‌های مدرن هستید که به مبل اسپرتتان بیاید، یکی از طرح‌های هندسی «خشتی»، «‌قابی»، «میناخانی»، «بته جقه» اصفهان، کاشان یا اراک را بخرید.
• اگر دنبال قالی‌های دستباف ارزان هستید می‌توانید طرح‌های ریزماهی، محرابی و لچک ترنج استان‌های همدان، کاشان و زنجان را بخرید که از پشم کلفت بافته می‌شود.

 مشخصات فرش دستباف:

فرش دستباف داراى سه مشخصه زير مى باشد:
•  داراى تار و پود مى باشد.
•  پرز داشته باشد.
•  پرزها دور تارها گره خورده باشد.

انواع فرش دستباف:

• فرش دستباف پشمى: به فرشى كه تار و پود آن از جنس پنبه و پرز آن پشمى باشد مى گويند. لازم به ذكر است كه در ميان ايلات و عشاير به جاى نخ پنبه از پشم استفاده مى شود.

• فرش تمام ابريشم: به فرش هايى كه پرز و چله آن از ابريشم باشد، تمام ابريشم مى گويند.

• فرش گل ابريشم: در اين گونه فرش ها در نقش ها و دور حاشيه ها به جاى پرز پشمى از ابريشمى استفاده مى شود و معمولا چله اين گونه فرش ها از ابريشم است.

• فرش دستباف كف ابريشم: در زمينه اين گونه فرش ها به جاى پرز پشمى از پرز ابريشمى استفاده مى شود.

• قالی دستباف سوف: نوعى قالى است كه زمينه آن از پود ضخيم و نازك تشكيل شده و نقش گل و بوته ها پرزدار مى باشد.

هزار نکته باریک‌تر از مو

راستی چرا فرش نائین از فرش همدان گران‌تر است؟ چرا فرش تبریز را بیشتر از فرش اراک می‌پسندند؟ فرق قالی با قالی چیست که گاهی صدها هزار تومان تفاوت قیمت دارند؟ چرا بعضی قالی‌ها مثل مخمل ظریف‌اند، سال‌های سال زیر پا لگد می‌خورند و آخرش تاجران فرش به 10برابر قیمت اولیه روی دست می‌برندش؟

گره ترکی

ظرافت فرش جز نوع پرز که چه جور پشمی باشد و چند درصد ابریشم، به نوع گره آن نیز بستگی دارد. بافت دو گره یا گره ترکی که از ابتدا مخصوص بافندگان تبریزی بوده و امروز در مناطق دیگر نیز رایج است، روشی است که در آن هر دو سر پرز از لای تار رد می‌شود و گره می‌خورد. این روش وقت زیادی می‌خواهد و مخصوص قالی‌های ریزبافت و نقشه‌های ظریف با رنگ‌های متنوع و خطوط نازک است. در این روش، امکان بی‌گره بافی یا جفت‌بافی (که نوعی شلختگی در بافت یا تقلب است) وجود ندارد.

به همین دلیل، این قالی‌ها جز ظرافت بی‌اندازه، بسیار محکمند و به این سادگی‌ها نخ‌نما نمی‌شوند. از طرفی این گره آن‌قدر محکم است که می‌شود پرزهای فرش را چنان قیچی زد که به کوتاهی مخمل شوند و با پا خوردن بیشتر، نقش‌ها و ظرافت گره‌ها بیشتر نمایان ‌شود. به همین دلیل مشهور است که فرش کرمان هر چه پا بخورد مرغوب‌تر است و هیچ اتفاقی هم برای فرش نمی‌افتد. فرش‌های قم، تبریز، اصفهان و کرمان ترکی بافند؛ یعنی هم ظریف‌اند، هم بسیار زیبا و محکم و البته گران.

گره فارسی

فرش‌های پشمی درشت‌بافت که اغلب سنگین هستند و نقش‌های درشتی هم دارند، فارسی‌بافند. در گره فارسی یا یک گره فقط یک طرف پرز گره می‌خورد و طرف دیگر آن آزاد است. در این روش، چله شل‌تر است و برای سفت‌کردن آن، شانه‌های سنگین را محکم‌تر روی پرزها می‌کوبند تا پرزهای پشمی در هم فرو بروند و چله محکم شود. همین درهم رفتگی پشم‌ها، امکان بی‌گره‌بافی یا جفت‌‌بافی را بیشتر می‌کند.

بافنده‌های فرش‌های فارسی‌باف به خاطر درشتی پرزهای پشم، نمی‌توانند نقشه‌های ظریف و مینیاتوری ببافند. از طرفی، گره فارسی با پا خوردن در طول سال‌ها (که البته اصلا کم نیست) کم‌کم پرزها شل شده و نخ‌نما می‌شوند.
به خاطر همه این دلایل، این نوع فرش ارزان‌تر است. قالی‌های فارسی‌بافِ بختیاری، مشهد، اراک، همدان و… مشهورترند. اما به هر حال، این قالی‌ها و رنگ‌های زنده و گرم‌شان، انرژی خاصی به محیط زندگی می‌دهند و قطعا چشم‌نوازتر از هر بافته مصنوعی دیگر هستند.

بررسی فرش در نور طبیعی؛ توجه به رنگ و اطمینان از ثبوت رنگ‌های آن

فرش را باید از زوایای مختلف و در نور طبیعی بررسی کرد. رنگ فرش در جهت خواب آن تیره‌تر از رنگ آن در جهت عکس خواب فرش به نظر می‌رسد. در نتیجه خطوط طرح در جهت عکس خواب به شکل مشخص‌تری دیده می‌شود. فراموش نکنید رنگ فرش باید در تمام سطح آن یکنواخت باشد. به‌ویژه در فرش‌های کف ساده، دو رنگی و اختلالات رنگ دیده نشود. دقت کنید رنگ فرش به‌اندازه کافی غنی و کامل باشد و قسمت انتهایی پرز با رنگ سطح فرش اختلاف نداشته باشد چون این اختلاف رنگنشان می‌دهد که فرش با رنگ‌های جوهری رنگ شده است.

نکته: با مالیدن تکه پارچه مرطوب بر روی قسمت‌های رنگ دار مشکوک می‌توانید از ثبوت رنگ‌های فرش اطمینان حاصل کنید.

بررسی پشت فرش از لحاظ نحوه‌ی تراکم، کوبیدگی پودها و یکنواختی طرح

شاید مهم‌ترین عاملی که در انتخاب فرش باید مورد توجه قرار گیرد بافت آن است. برای بررسی کیفیت بافت بهتر است پشت فرش را بررسی کنید. با مطالعه پشت نکته‌هایی مثل تعداد گره‌ها، نحوه تراکم و کوبیدگی پودها و همچنین یکنواختی طرح را بهتر می‌بینید.

چطور تعداد گره‌ها را بشمریم؟ شمارش دقیق گره‌ها در واحد سطح را به کمک ذره‌بینی که به یک قاب مدرج به واحدهای اندازه‌گیری (سانتی‌متر یا اینچ) متصل شده است می‌توان انجام داد. با این کار تعداد گره‌ها را در عرض و طول یک قاب جداگانه بشمارید و در یکدیگر ضرب کنید تا تعداد گره‌های موجود در واحد سطح فرش به دست آید. ولی باید خیلی دقت کنید چون اختلاف شمارش یک و یا دو گره نتیجه‌ی محاسبه کلی را خراب می‌کند. برای صحت محاسبه بهتر است شمارش گره‌ها را در چند نقطه مختلف فرش انجام دهید و میانگین آن‌ها را ملاک محاسبه قرار دهید (تراکم قسمت‌های پایین فرش معمولاً بیشتر از قسمت‌های بالایی آن است).

در مورد بافت فرش توجه داشته باشید که پود فرش‌های یک پوده هیچ‌گاه به چشم نمی‌خورد و تنها در فرش‌های دو پوده و بیشتر است که بعضا در پشت فرش امتداد پودها دیده می‌شوند. وقتی ردیف‌های بافته شده بهتر کوبیده شده باشند، پودها کمتر دیده می‌شوند.

بررسی فرش از لحاظ پوسیدگی و رفو شدگی

کافی است پشت فرش را با دقت بررسی کنید. قسمت‌هایی که بافت ناجور داشته و یا احتمالاً پوسیده و یا رفو شده باشند از پشت فرش بهتر می‌توان تشخیص داد. قسمت‌های رفو شدهم عمولاً زبرتر و محکم‌تر از دیگر نقاط فرش است و با کمی دقت می‌توانید علائم سوزن خوردگی را در آن ببینید. به‌علاوه با تا کردن فرش در سمت‌های مشکوک به پوسیدگی صدای خفیف و مخصوص شکستگی احساس خواهد شد.

در موقع بررسی پرزهای فرش توجه داشته باشید ارتفاع پرز معیار ظرافت فرش نیست. برای کنترل کیفیت پرزهای فرش و چگونگی پرداخت آن‌ها باید پرزها را با دست مالش داد. در قسمت‌های مختلف ارتفاع پرزها باید به یک اندازه بوده و موج نداشته باشد. یکی از دلایل نامنظم بودن پرزها علاوه بر پرداخت ناجور و نامنظم شستشوی خشن الیاف فرش است.

راهنمای انتخاب فرش در طراحی دکوراسیون

رعایت برخی اصول در رابطه با انتخاب فرش و دکوراسیون، علاوه بر آنکه نشانگر ذوق و سلیقه شما است در دوام و پاکیزگی و نمود هرچه بیشتر فرش هم تاثیر انکارناپذیری دارد. برای دکور کردن بهتر باید رنگ، بافت و طرح فرش را مورد توجه قرار دهید.

بافت: فرش‌های کم‌دوام، ظریف، ابریشمی، قدیمی و عتیقه و یا زمینه روشن را نباید در اتاق نشیمن، نهارخوری و اتاق‌های کودکان قرار داد. محل‌های مناسب برای این‌گونه فرش‌ها معمولاً اتاق پذیرایی، اتاق خواب، کتابخانه و به‌طور کلی مکان‌های کم رفت و آمد است.

اندازه: فرش اتاق نهارخوری باید به اندازه‌ای باشد که پایه‌های صندلی‌های مستقر در اطراف میز نهارخوری کاملاً بر روی آن قرار گیرد. به عبارتی دیگر ابعاد فرش باید از هر طرف حداقل ۶۰ تا ۷۰ سانتی‌متر بزرگ‌تر از اندازه‌های میز نهارخوری باشد. در سالن‌های پذیرایی فرش مقابل مبل‌ها و کاناپه را به‌اندازه‌ای انتخاب می‌کنند که ضمن پوشش مساحت مور نظر مقداری از سطح آن هم زیر پایه‌های مبل‌ها و کاناپه قرار گیرد.

توصیه‌ای بعدی این‌که بهتر است مساحت مقابل کاناپه و مبل‌ها را با یک جفت قالیچه مفروش نکنید. چون از نظر زیبایی تاثیر نامطلوب و ناخوشایندی دارد. به‌جای مفروش کردن اتاق خواب با یک تخته فرش بزرگ که به‌اجبار قسمت‌هایی از آن زیر تخت خواب می‌رود، بهتر است از چند تخته قالیچه کوچک و پاتختی ترجیحا رنگ‌های روشن استفاده شود.

طرح: در انتخاب فرش برای مکان‌های مورد نظر طرح آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به‌عنوان چند اصل کلی می‌توان گفت که در منازل و محل‌هایی که با مبلمان استیل (برای مثال مبلمان چوبی و منبت‌کاری شده) تزئین شده باشند، طرح‌های گل‌دار و فرش‌هایی با طرح‌های هندسی  مناسب است. در آپارتمان‌ها و ساختمان‌هایی که مبلمان آن‌ها از نوع مدرن است فرش‌هایی با طرح‌های هندسی و شاخه شکسته جلوه و زیبایی بیشتری دارند. فرش‌های ترنج دار در سالن‌های پذیرایی و در محل‌هایی که نقش ترنج آن در معرض دید کامل باشد و قالی‌های با نقش سرتاسری یا افشان در سالن‌های نهارخوری و پذیرایی و نشیمن و کتابخانه منظره بهتری دارند.